Przywrócić pamięć: poszukiwani są mecenasi dla historycznych wileńskich cmentarzy

Samorząd miasta Wilna zaprasza mieszkańców lub instytucje do przyłączenia się i wsparcia finansowego prac uporządkowania najbardziej wartościowych, autentycznych zabytkowych cmentarzy Wilna – aby zostać mecenasem uporządkowania wybranych nagrobków na Cmentarzu Bernardyńskim oraz na Cmentarzu na Rossie. Akcja potrwa do 30 listopada.

„Zabytkowe cmentarze – to nasza przeszłość, historia. Jednak często konkretne groby, a nawet cmentarze bywają opuszczone, gdyż z biegiem historii nie zostało już potomków i krewnych, którzy mogliby się zatroszczyć tymi grobami. Dlatego zaangażowanie się świadomego, obywatelskiego społeczeństwa w uporządkowanie historycznych cmentarzy jest pożądane nie tylko z powodu aspektu finansowego, ale też aby pokazać, na ile jest dojrzałe nasze społeczeństwo.“, – powiedział Darius Daunoras, kierownik Wydziału Ochrony Dziedzictwa Kulturowego samorządu miasta Wilna. Ten wydział pomógł inicjatorowi pomysłu – specjalistom Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury – w wyborze obiektów do uporządkowania.

Do objęcia patronatem proponuje się nieznacznie uszkodzone nagrobki, których dokumentacja, przy pomocy i doradztwie specjalisty Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, nie będzie skomplikowana. Aby wesprzeć finansowo renowację wybranego nagrobka, należy zwrócić się o dodatkowe informacje na adres poczty elektronicznej: audrone.vysniauskiene@kpd.lt. Wybrać nagrobek oraz podjąć decyzję w sprawie jego uporządkowania zaprasza się od 30 listopada.

„To jest pierwsza próba pozyskania środków na uporządkowanie obiektów, które potrzebują stosunkowo niedużych inwestycji, – powiedziała Audronė Vyšniauskienė, starszy inspektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego. – Dokładna kwota inwestycji będzie wiadoma dopiero po uzgodnieniach z konkretnymi wykonawcami. Do tej pory patronować pracom obiecało kilka osób, inni pragną dołączyć się niedużymi kwotami, dlatego w takim przypadku te wsparcie skonsolidujemy.“

Wilno może być dumne z zachowanych zabytkowych cmentarzy na Rossie, Bernardyńskiego, Parafii Św. Piotra i Pawła (lit. Saulės) i Antokolskiego, na których spoczywa część historii Wilna, Litwy i Polski, a także Europy. Założone w 1801 r. Cmentarz na Rossie oraz w 1810 r. Cmentarz Bernardyński – to najcenniejsze wileńskie nekropolie, przyciągające uwagę różnorodnością nagrobków, ukształtowanymi na przestrzeni wieków tradycjami, panoramicznymi widokami, imionami znanych osób.

Szczególnie dobrze historię i kulturę Wilna odzwierciedla Cmentarz Bernardyński, tutaj są pochowani ludzie, którzy w XIX w. mieszkali, tworzyli i pracowali w Wilnie. Cmentarz na Rossie reprezentuje całą Litwę, a nawet Europę. Można rzec, że to jest cmentarz elity kulturalnego, politycznego życia społeczeństwa. Ten specyficzny obiekt dziedzictwa kulturowego, odzwierciedlający kilkusetletnią historię, ważny jest także jako atrakcja turystyczna, interesujący nie tylko dla nas, ale także dla gości z krajów europejskich, szczególnie z sąsiedniej Polski. Jeszcze w 2005 r. podczas wizyty na Litwie prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski oraz prezydent Litwy Valdas Adamkus odsłonili na Cmentarzu Bernardyńskim tablicę informującą o ich zobowiązaniach wobec renowacji cmentarza.

Cmentarz Bernardyński w naturalny sposób wtapia się w codzienne życie okolicznych dzielnic – Zarzecza, Starego Miasta. Wileńska Parafia Św. Franciszka z Asyżu (bernardynów) pielęgnuję piękną tradycję – każdego roku w Dzień Zaduszny uroczysta procesja wyrusza z Kościoła Bernardynów na Cmentarz Bernardyński, gdzie odbywa się liturgia mszy żałobnej.

Cmentarz Bernardyński wyróżnia się tym, że zachowały się stary plan oraz zabudowania cmentarne: zbudowane w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. brama, wartownia, kolumbaria. Wśród spoczywających na Cmentarzu Bernardyńskim są bardzo znane osoby, których nazwiska znamy dotychczas. To znani fotografowie Józef Czechowicz i Stanisław Filibert Fleury, którzy uwieczniali widoki ówczesnego Wilna. Warto także wspomnieć o Leonie Borowskim, który uczył literatury Adama Mickiewicza i Simonasa Daukantasa, o malarzach Wincentym Śledzińskim, Bolesławie oraz Kanutym Rusieckich.

Na Cmentarzu Bernardyńskim już po wykonaniu pierwszych kroków przez zbudowaną na początku XIX w. bramę można się poczuć jak w przeszłości. Na cmentarzu, obok bramy, w ogrodzeniu jest wbudowana dzwonnica, której trzy dawne dzwony swym dźwiękiem spotykały zmarłego oraz towarzyszącą mu procesję. Sieć ścieżek cmentarnych zachowała się bez zmian, nadal stoi niezmieniona wartownia, główna kaplica cmentarna, kapliczka wyświęcenia cmentarza, która także wyznacza miejsce pierwszego pochówku, w ogrodzeniu cmentarza wmontowane są wschodni i zachodni kolumbaria kaplicy. A na terytorium cmentarza jest mnóstwo nagrobków: zachowały się pierwsze, zbudowane z płyt, porośnięte mchem kamienie polne, którymi wyróżniają się wileńskie cmentarze, są obeliski, rzeźby, krzyże. W końcu XIX w. bardzo popularnym materiałem do budowy nagrobków stał się beton. Ten bardzo postępowy w końcu XIX w. materiał, niestety, w XXI w. stworzył poważny problem zanikania nagrobków.

W okresie radzieckim Cmentarz Bernardyński miał zostać zlikwidowany. Na złomowisko wywieziono metalowe ogrodzenia grobów, zniszczono wiele krzyży. Nasze pokolenie jest odpowiedzialne za to, by groby wielu zasłużonych i tworzących historię osób nie zniknęły, a przyszłe pokolenia miały możliwość zapoznać się z XIX w. tradycjami zakładania cmentarza, budowy nagrobków oraz pochówku zmarłych. To także doskonały przykład, jak powinien wyglądać zabytkowy cmentarz. Porządkując współczesne cmentarze można wiele się nauczyć od starych: ważniejsze jest podkreślenie nie ogródków z kwiatami, a posiadających trwałą wartość użytkową napisów na nagrobkach. Ten cmentarz – to miejsce pielęgnowania pamięci historycznej, spokoju, inspiracji, refleksji o wartościach.

Samorząd miasta Wilna kończy realizację dwuletniego projektu uporządkowania Cmentarza na Rossie, dlatego stan tego cmentarza jest lepszy. Więcej uwagi obecnie potrzebuje Cmentarz Bernardyński. Bardziej szczegółowo o wartości tych zabytkowych cmentarzy opowiada stworzona przez Departament Dziedzictwa Kulturowego prezentacja wideo –

https://www.youtube.com/watch?v=4WpICgjA7d0

Więcej informacji oraz opisy i zdjęcia nagrobków do renowacji można znaleźć tutaj – http://www.kpd.lt/kvieciame-tapti-vilniaus-bernardinu-ir-rasu-kapiniu-antkapiu-tvarkymo-mecenatais/