Wybrano najlepszy pomysł artystyczny na pomnik Juoza Lukšy-Daumantasa

Išrinkta geriausia paminklinio objekto Juozui Lukšai-Daumantui meninė idėja

Nuotr. Sauliaus Žiūros

Pamięć o uczestniku walk o wolność Juozasie Lukšy-Daumantasie zostanie uwieczniona w pomniku „Miškinis” („Leśny”), który stanie w skwerze jego imienia, otwartym w ubiegłym roku w dzielnicy Žirmūnai. Najlepszy pomysł artystyczny wybrany został spośród czterech propozycji.

Pomysł, który zdobył najwięcej punktów w konkursie, „Leśny” (autorzy – rzeźbiarz Gediminas Piekuras i UAB „Architektūros linija” – architekci Gintaras Čaikauskas, Ieva Kontautaitė) przypomina budynek przy ulicy Žygio, gdzie kiedyś działało centrum dowodzenia litewskich partyzantów antysowieckich – Naczelny Sztab Sił Zbrojnych (skwer J. Lukšy-Daumantasa znajduje się u zbiegu ulic Apkasų i Tuskulėnų). Unoszący się w powietrze obrys fundamentów tego niezachowanego budynku mówi o nieprecyzyjnej lokalizacji. Obrys symbolicznie wskazuje na Zachód, dokąd J. Lukša-Daumantas kilkakrotnie udawał się w poszukiwaniu pomocy w walkach swojego kraju. Każda krawędź fundamentów jest odzwierciedleniem różnych tożsamości stworzonych przez partyzantów, którzy walczyli o wolność. Naznaczona też jest licznymi pseudonimami Daumantasa: Miškinis, Vytis, Kazimieras, Skirmantas, Kęstutis, Arminas, Skrajūnas, S. Mykolaitis.

Na pomniku znajduje się również symbol lasu – schronienia partyzantów, leśnych braci, z którym kojarzy się jeden z pseudonimów „Miškinis”. Pięć posadzonych dębów mówi o pięciu latach oporu Daumanta. Dużo uwagi poświęcono światłu, które nie tylko pomaga uwydatnić ideę obiektu i wzbudza zainteresowanie, ale ma również znaczenie symboliczne. To pozytywna strona historii, dążenie do pozostania widocznym, znaczącym w kontekście teraźniejszości.

Autorzy chcieli, by ich projekt był kontynuacją koncepcji uwiecznienia słynnego litewskiego bojownika ruchu oporu, które już w tym miejscu rozpoczętego. Nie próbowali tworzyć dodatkowego dramatyzmu otoczenia, ale zachowując dzisiejszy nastrój skweru, przystosowali się do już istniejących elementów – niedawno posadzonego dębu, tablicy informacyjnej. Doskonale wpisując się w kontekst, nowy pomnik stanie się częścią miejskiej przestrzeni publicznej – zielonym skwerem.

„Bardzo się cieszę, że zwycięski pomysł artystyczny, poprzez symbole osobistej walki J. Lukšy-Daumantasa, obrazowo i wyraźnie opowiada historię naszych zmagań o wolność, które toczyły się tu w mieście, a także na całej Litwie”, – mówi wicemer Wilna Tomas Gulbinas. – Nowy pomnik będzie świadczyć o tym, jak dumni jesteśmy z naszych bojowników o wolność i z tego, co zostawił nam J. Lukša-Daumantas. Kiedy ogłosiliśmy konkurs, militarna agresja Rosji na Ukrainę jeszcze się nie rozpoczęła, więc znaczenie pomnika teraz jest jeszcze silniejsze. Obowiązkiem nas wszystkich jest nie zapomnieć, dlaczego jesteśmy wolni i przekazać tę wolność przyszłym pokoleniom”.

Przygotowując warunki przetargu na pomnik ku czci J. Lukšy-Daumantasa, władze Wilna ustaliły dokładną lokalizację domu, w którym przebywał ten bojownik o wolność. Po dopasowaniu w systemie geoinformacyjnym planu miasta z 1938 r. ze zrobionym latem 1944 r. zdjęciem z powietrza  i porównaniu uzyskanego wyniku z obecną sytuacją, ustalono, że J. Lukša-Daumantas mieszkał i pracował w drewnianym parterowym domu z mansardą, a dom ten znajdował się wówczas w pobliżu dzisiejszego bloku przy Minties g. 6.

Naukowcy odkryli, że w listopadzie-grudniu 1946 r. w mieszkaniu konspiracyjnym, mieszczącym się w drewnianym domu pod adresem Žygio g. 85a działał Naczelny Sztab Sił Zbrojnych, w którym pracował także członek kierownictwa okręgu Tauras J. Lukša-Daumantas, student architektury. Po wyjściu na jaw zdrady założyciela sztabu, prowokatora Juozasa Markulisa-Erelisa, J. Lukša pomyślnie wycofał się z Wilna i kontynuował walkę w okolicach Kowna. Drewniany dom rozebrano przed 1966 r., kiedy w pobliżu budowano nowy blok.

„Autorzy z powodzeniem rozwiązali niezwykle trudny rebus – za pomocą środków artystycznych nadali znaczenie miejscu walk, które naznaczone jest m.in. zdradą”, – skomentował Mindaugas Pakalnis, główny architekt miasta Wilna. – Wspominając ten złożony epizod walk Juozasa Lukšy-Daumantasa, odzwierciedlający rzeczywistość tamtej epoki, zobaczymy kompozycję, w której z warunkowych fundamentów domu zdrajcy, niby ramy ograniczającej wolność, wznoszą się do nieba potężne dęby – symbole odrodzenia Litwy i niezłomnego dążenia do wolności”.

Zgłoszono też trzy inne propozycje na pomnik – „Trišakis” („Trójząb”), „Dega” („Pali się”) i „Laisvės valsas” („Walc wolności”) (jedna z nich nie spełniała wymagań kwalifikacyjnych).  Pomysły oceniano według następujących kryteriów: koncepcja i wyraz artystyczny, jakość estetyczna, oddziaływanie społeczne i funkcjonalność rozwiązań artystycznych, racjonalna realizacja programu, przyznając odpowiednią ilość punktów zgodnie z opisem podanym w warunkach konkursowych.

Propozycje konkursu oceniali główny architekt Wilna M. Pakalnis, architekt Darius Linartas, rzeźbiarze Mindaugas Šnipas, Algirdas Kuzma, Vidas Simanavičius oraz historyk Norbertas Černiauskas. Recenzował architekt Kazimieras Reimeris i rzeźbiarz Aušra Jasiukevičiūtė.

Zespół autorów pomysłu „Miškinis”, który zebrał najwięcej punktów, zwyciężył wcześniej w konkursie na upamiętnienie powstańców 1863 r. na terenie Rezerwatu Zamkowego (obok wieży Wzgórza Giedymina). Rzeźbiarz G. Piekuras z innym zespołem architektów jest również autorem rzeźby J. Basanavičiusa. Architekt Gintaras Čaikauskas stworzył projekt przebudowy dawnej kwatery partyzanckiej w domu Juoza Jakavonisa-Tigrasa.

Po sprawdzeniu dokumentów złożonych przez oferentów Komisja Zamówień Publicznych ogłosi ostatecznych zwycięzców przetargu, którym zostaną przyznane nagrody pieniężne: 10 000 euro za I miejsce, 7500 euro za II miejsce i 5000 euro za III miejsce.

Zwycięzca konkursu zostanie zaproszony do niejawnych negocjacji dotyczących realizacji pomysłu artystycznego.

Skwer Juoza Lukšy-Daumantasa w dzielnicy Žirmūnai został otwarty w listopadzie ubiegłego roku. Utworzono tu kilka stref funkcjonalnych z miejscami do siedzenia i placem zabaw dla dzieci, odnowiono zieleńce, chodniki dla pieszych i ścieżki rowerowe. Wokół zasadzono ponad 50 nowych drzew i krzewów, które łączą tereny zielone i stanowią niejako zielone korytarze. W skwerze odnowiono stare chodniki, zainstalowano nową ścieżkę rowerową, zmodernizowano oświetlenie i małą architekturę.

Pirmosios vietos pasiūlymas

Pirmosios vietos vizualizacija

Dział Marketingu i Komunikacji, vrt@vilnius.lt